Orpheus Magazine: ORKEST Phion
Starring Stravinsky
met Francis van Broekhuizen
In Starring Stravinsky neemt Francis van Broekhuizen je bijvoorbeeld met humor én inhoud mee in De Vuurvogel en Le Sacre du Printemps van Igor Stravinsky. Over hem wilde ze heel graag eens iets maken. Dus toen ze van Orkest Phion de kans kreeg om gelijk een heel programma te maken, hoefde ze niet lang na te denken. “Tja… dan heb je me hoor!”
Francis dook in Stravinsky’s biografieën en stuitte in een antiquariaat op de briefwisseling tussen de componist en bekenden uit zijn tijd. Zoals Sergej Diaghilev, danser, choreograaf en de drijvende kracht achter de Ballets Russes, het gezelschap dat een revolutie veroorzaakte in de danswereld. Stravinsky componeerde voor hen De Vuurvogel, een stuk dat uitgroeide tot een sleutelwerk in het repertoire van zowel de componist als het balletgezelschap.
Starring Stravinsky is een muzikale tijdreis door het leven van wat Francis misschien de belangrijkste componist uit de moderne muziekgeschiedenis noemt. Zijn meesterwerk staat centraal, maar ze kiest op haar manier ook zijpaadjes en strooit allerlei weetjes. Zo leer je de componist niet alleen kennen als kunstenaar, maar ook als mens. Francis: “het was me er eentje, een hele leuke man volgens mij. Je kent vast die foto van hem met twee brillen op z’n hoofd: een gewone en daaroverheen een leesbril. Dat alleen al vind ik zó geestig.”
Francis beschouwt Stravinsky als de beste moderne klassieke componist, vanwege de baanbrekende werken die hij schreef. “Hij bleef met zijn moderne muziek verbonden met de oude meesters, maar wist ook werk van latere componisten zo te verwerken dat het helemaal Stravinsky werd: altijd goed te beluisteren, altijd fijn. Je kunt het met gemak de hele dag draaien. Hij had gevoel voor wat mensen raakte. Met oog op die tijd schreef hij toch een soort hippe popmuziek, vaak best emotioneel terwijl hij het daar dus niét om deed.”
Verstilde momenten zijn nodig
Beeldmateriaal van Stravinsky, zijn fantastische muziek gespeeld door Orkest Phion en vooral verhalen over vriendschap en bijbehorend drama beloven je een topavond. Francis vertelt en zingt uit Oedipus Rex, maar ook een van oorsprong Oekraïens volkslied waarop Stravinsky Petroesjka baseerde. “Verstilde momenten zijn nodig, zo’n hele avond heftige muziek vraagt om zang en verhalen. Ik zie het als een soort podcast met live muziek, waarin hoogte- en dieptepunten uit het leven van de componist te horen zijn. Ik ben dol op podcasts, omdat ze je de vrijheid geven om verschillende elementen samen te brengen. In welke tijd en onder welke omstandigheden ontstond al die mooie muziek? En hoe spelen orkest en dirigent in op die verhalen? Wat dan ontstaat is geweldig, dat smaakt altijd naar meer!”
“Je kunt het met gemak de hele dag draaien. Stravinsky had gevoel voor wat mensen raakte.”
Het grote mysterie rondom Enigma Variaties
Bestaat er een muziekstuk dat sterker is omgeven door mysterie dan de Enigma Variaties van Edward Elgar? Hoogstwaarschijnlijk niet. Dit meesterwerk, dat rond 1900 Elgars doorbraak betekende, maakte hem tot een van de belangrijkste Britse componisten. Hij werd een voorbeeld voor vele Engelse componisten die na hem kwamen, onder wie Benjamin Britten.
Maar wat bedoelde Elgar toen hij zei dat er in het stuk een verborgen antwoord schuilgaat, een thema dat hem zou hebben geïnspireerd? Spoiler: volgens muziekwetenschapper Kees Wisse valt die raadselachtigheid reuze mee.
“Aan het begin van het werk zit een mooie melodie, waarop Elgar veertien variaties componeerde. Tegen zijn vrienden zei hij gekscherend dat wie hem écht goed kende, het verborgen thema zou kunnen ontdekken. De Elgar-society zoekt inmiddels al meer dan 100 jaar, zonder resultaat. Voor Elgar was het vooral een practical joke, een zoektocht naar ‘the theme that never appears’.”
Veel interessanter vindt Wisse dat Elgar met elke variatie een vriend of bekende portretteerde. “Subtiel, met genegenheid én humor. Enigma Variaties is dus in goede handen bij de jonge Britse dirigent Kerem Hasan, al is het alleen maar omdat hij de Engelse cultuur inclusief de humor door en door kent!”
Inleiding vooraf
Tijdens de inleiding voorafgaand aan de voorstelling zoomt Wisse in op dit bijzondere orkestwerk. “Het zijn korte inleidingen, dus ik kies vijf minuten waarvan ik denk: precies dit deel bevat zoveel moois, hiermee gaat het leven”, vertelt hij. “Soms laat ik, omdat ik maar even heb, een klein stukje muziek horen. Zoals bij werk van Brahms, omdat juist in dat ene fragment de structuur zo duidelijk werd, en er zaten zoveel tempowisselingen in.
Na zijn studie Muziekwetenschappen in Utrecht werkte Kees Wisse voor verschillende grote orkesten in Nederland. Daar ontdekte hij dat het geven van duiding voorafgaand aan een concert hem zo goed lag, dat hij er zijn beroep van maakte. “Mensen gaan daardoor anders luisteren, met nét een beetje extra bagage voordat het orkest begint. Inleidingen zijn aantrekkelijk voor wie een brede muzieksmaak heeft en nieuwsgierig is”, aldus Wisse.
Tip: Wil je een genieten van de inleiding op de Enigma Variaties, voeg tijdens het boeken van dit concert het Theaterhart ticket hiervoor toe!
“Ik kies een deel uit het stuk, vijf minuten waarvan ik denk: precies dit deel bevat zoveel moois, hiermee gaat het leven!”
Glans rol
voor violiste Maria Milstein
Violiste Maria Milstein won in 2018 de Nederlandse Muziekprijs en is inmiddels een vaste waarde in de Nederlandse concertzalen. Ook Orkest Phion kent haar kwaliteiten. In 2022 maakte ze namelijk diepe indruk met Prokofjevs Vioolconcerten.
Maria’s gevoel bij Orkest Phion is goed en vertrouwd, vanwege de eerdere samenwerking. “Die ging verder dan alleen repeteren en uitvoeren. Bij een reeks als Prokofjevs vioolconcerten in 2022, en nu weer bij deze Amerikaanse componisten, werk je zo intensief samen dat je echt een band opbouwt. Je leert het orkest, de musici en het geluid kennen. Ik heb er zo’n zin in!
In Apeldoorn staat het werk van Korngold centraal, een componist die al op jonge leeftijd de aandacht trok. Een wonderkind, een soort Mendelssohn of Mozart van de 20ste eeuw noemt Maria hem. “Hij componeerde prachtige kamermuziek, symfonieën en opera’s voordat hij op de vlucht moest voor het naziregime en zich in de VS vestigde. Daar begon hij uit protest tegen het Duitse regime, maar ook omdat er brood op de plank moest komen, met componeren van filmmuziek voor Hollywood. Hij was hierin een echte pionier. Zijn werk werd een bron van inspiratie voor filmcomponisten die na hem kwamen. Zelf pakte hij pas na de oorlog zijn oorspronkelijke ambacht weer op met dit Vioolconcert. Je hoort hier duidelijk de invloed van zijn filmmuziek in terug, vooral in het derde deel.”
Elke kant van de viool ingezet
Voor een violist is dit een fantastisch stuk om te spelen. “Het stuk plaatst de viool in de schijnwerpers”, aldus Milstein. “Het werd geschreven in samenwerking met Jascha Heifetz, die ook de première mocht spelen. Het is een virtuoos werk; dat weet ik uit eigen ervaring, omdat ik het eerder met het NJON heb uitgevoerd. Je wordt er vanzelf vrolijk van. Alle mogelijkheden van de viool worden op een slimme manier benut. Korngold was een echte vakman, die als geen ander wist hoe je instrumenten kunt inzetten. In combinatie met de rijke kleuren van het orkest wordt het gewoon prachtig!”
Werk van Samuel Barber en Leonard Bernstein is van andere orde, waarschijnlijk omdat deze componisten een andere achtergrond hebben en nooit buiten de VS woonden. “Barber schreef romantisch en lyrisch, muziek die meteen in het oor ligt en geliefd is bij publiek. Bernstein is natuurlijk bekend van de musical West Side Story. Daarvoor zijn meerdere suites voor solist en orkest gemaakt, waaronder deze suite voor viool en strijkorkest.”
Voor Milstein is dit stuk van Bernstein extra bijzonder. Haar moeder werkte in het Operahuis van Lyon, waar Maria als kind in het jeugdkoor zong. Ook in musicalproducties zoals West Side Story, waar ze als 10-jarige aan meedeed. Het levert mooie herinneringen en herkenning op. “Het worden intense maanden, maar vooral hele mooie. Er is tijd om samen met Orkest Phion en Kerem Hasan de diepte in te gaan.”
“Er is tijd om samen de diepte in te gaan. Het worden intense maanden maar vooral hele mooie.”
UITGELICHT!
Orkest Phion is er ook voor de allerjongsten.
Dit keer is het Slagwerkgroep Percossa die in samenwerking met het orkest laat horen dat in muziek alles mogelijk is. In Droom! vervagen grenzen. Alles kan een instrument zijn, en de liedjes van Toek Numan nodigen uit om heerlijk mee te zingen! Bij de mannen van Percossa is meedoen trouwens in goede handen, dat bewezen ze met Beat the Orchestra en Vlieg mee met Phion eerder al.
Orpheus Magazine
